پرکاربردترین خطوط فارسی ایرانی 1

خوشنویسی به عنوان یکی از هنرهای اسلامی- ایرانی در دوره صفویه همزمان با رشد دیگر هنرها به شکوفایی رسید. در دوره های مختلف تاکنون دچار تغییرات و تحولات بسیاری شد و انواع خط خوشنویسی را که امروزه می شناسید، پدید آورد.

هنر خوشنویسی همواره در زندگی روزمره، صنایع و هنرهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. انواع متعددی از خط خوشنویسی در زبان فارسی داریم که هر یک جایگاه و کاربرد منحصر به فرد خود را در صنایع مختلف دارد. 

پیشینه هنر خوشنویسی و شاخه های مختلف آن به روزگار بسیار دور می رسد. در این میان، پیدایش انواع خط به طور رسمی به یکی از بزرگان هنر خوشنویسی نسبت داده شده است.

در ایران انواع خط خوشنویسی وجود دارد که تعداد آن ها بسیار است اما از بین این خطوط، خط های خوشنویسی تعلیق، نستعلیق و نستعلیق شکسته امروزه بیشتر از سایر خطوط  مورد استفاده قرار می گیرند. که در ادامه به انواع آن می پردازیم.

* خط کوفی

از قدیمی ترین خط های خوشنویسی است که تا امروز از آن استفاده می شود. در تعریف تخصصی این خط می توان گفت که خطی است که یک دانگ آن دور و پنج دانگ آن سطح است.

پیش از اسلام در حجاز شکل هایی از خطوط در نگارش مورد استفاده قرار می گرفتند که پس از اسلام به حوزه های تحت نفوذ جهان اسلام راه پیدا کردند، دستخوش تغییر شدند و در نهایت هندسه کامل تری یافتند که هم اکنون به این نام شناخته می شوند.

با ورود اسلام به ایران خط کوفی، جانشین خط پهلوی و اوستایی شد. تا قرن سوم هجری و کمی بعد از آن برای نگارش مورد استفاده قرار می گرفت. اما از قرن پنجم به بعد از خط کوفی در کتیبه نگاری، صنعت پارچه و تزیینات ظروف به کار گرفته شد.

* خط نسخ

خط نسخ برگرفته از خط کوفی می باشد. ابوعلی محمدبن علی فارسی خط نسخ را با الهام از خط کوفی پدید آورد. در تعریف تخصصی این خط می توان گفت، خط نسخ، خطی است که دودانگ و چهاردانگ سطح دارد و ارتفاع کلمات آن زیاد نیست و یک کرسی دارد.

این خط به دلیل آسانی در خواندن و نوشتن به تدریج جای خط کوفی را در نگارش گرفت. با اینکه نزدیک به هزار سال از پیدایش خط نسخ می گذرد اما همنان این خط جایگاه خاص خود را دارد و هیچ خطی به اندازه این خط در نگارش ویژه قرآن کریم مورد استفاده قرار نگرفته است.

*خط ثلث

این خط به خط نسخ شباهت زیادی دارد، با این تفاوت که کلمات ارتفاع و پیج و تاب بیشتری دارند و ممکن است چند کرسی نوشته شوند. خالق این خط نیز ابوعلی محمدبن علی فارسی است که در کنار خط نسخ و ثلث، پدیدآورنده خط های محقق، ریحان، رقاع و توقیع نیز می باشد.

در تعریف تخصصی این خط باید گفت که دودانگ دور و چهاردانگ سطح دارد. یعنی دو بخش آن دور و چهاربخش آن سطح است. خط ثلث در خلق تابلوهای هنری ،کتیبه نگاری آبات و احادیث و تزیین در معماری و بناها بسیار کاربرد دارد.

*خط محقق

یکی دیگر از انواع خط خوشنویسی است که کلمات بزرگ و فاصله های منظم، ساده و یکدست دارد. از این خط برای نگارش قرآن کریم، کتابت موزون ارزشمند، خلق آثار هنری، کتیبه ها استفاده می شود. در تعریف تخصصی خط محقق می توان گفت، خطی است که یک دانگ و نیم دور و چهار دانگ سطح دارد.

*خط تعلیق

تعلیق یک خط خوشنویسی فارسی و ایرانی است که در اواسط قرن هفتم از تلفیق دو خط توقیع و رقاع و سایر خطوط ایرانی پیش از اسلام گرفته شده است. خط تعلیق یکی از انواع خط کاملا ایرانی است چرا که در نگارش آن علامت های فتحه، کسره و ضمه به کار نمی رود. کلمات و اجزای حروف در خط تعلیق متصل به هم و تودرتو است، واژه ها و حروف در این نوع خوشنویسی یکنواخت نیستند، گاهی درشت و گاهی ریز نگارش می شوند. در تعریف تخصصی این خط می توان گفت که تعلیق دارای دوایر زیاد و حروف مدور است، ضمن آنکه قابلین بسیاری در ارائه ترکیب های متنوع و گوناگون دارد.

در تعلیق نویسی علاوه بر این که حروف جدا از هم را متصل بهم می نویسند، گاهی در اثر تندنویسی چندین کلمه را به دنبال هم و پیوسته نگارش می کنند که به آن شکسته تعلیق می گویند.

خط تعلیق بیشتر به عنوان خط تحریری و نوشتن نامه ها و فرمان های حکومتی کاربرد داشته است که با گذشت صد سال تعلیق از رونق افتاد و به دنبال آن خط نستعلیق و نستعلیق شکسته رواج یافتند.

* خط نستعلیق

نستعلیق یکی از شیوه های خوشنویسی فارسی است که بعد از خط تعلیق رواج یافت و به دومین خط خوشنویسی ایرانی تبدیل گشت. علت پیدایش این خط را می توان نیاز به تندنویسی و راحت نویسی در امور منشی گری و بیش از آن، ذوق و نبوغ و خلاقیت هنرمندان ایرانی دانست.

از اوایل قرن نهم هجری به بعد، بیشترین نگارش کتاب های ایرانیان در قالب خط نستعلیق بوده است. بیشترین کاربرد این خط را می توان در نگارش کتاب های عادی، ادبی، اشعار و متون غیرمذهبی مشاهده نمود.

علاوه بر این کتیبه های بسیاری به خط نستعلیق موجود است که زبان فارسی و موضوعی غیرمذهبی دارند. با این حال نستعلیق هیچوقت جایگزین ثلث و کوفی در کتیبه نویسی نشد. روش های بسیاری برای یادگیری خوشنویسی وجود دارد یکی از رایج ترین آنها استفاده و تمرین با کتاب خط می باشد که کتاب آموزش خط سید مرتضی موسوی گرمارودی در این زمینه بسیار کاربردی می باشد.

*خط ریحان

به یکی دیگر از انواع خط در هنر می توان به خط ریحان اشاره کرد که این خط نوشتاری از خط نسخ مشتق شده است اما شکل حروف و ترکیبات آن به خط محقق شباهت بیشتری دارد و چه بسا از آن ظریف تر است.

خط ریحان یکی از انواع خط ها در خوشنویسی است که توسط علی بن عبداله ریحانی ابداع شده است و به همین دلیل به نام خط ریحانی شناخته شده است. برخی از هنرمندان این حوزه این خط را متعلق به ابن بواب می دانند چرا که او برای این خط و زیباسازی آن تلاش زیادی نموده است. 

خط ریحان تا قرن 10 و 12 توسط بسیاری از مسلمانان برای نوشتن قران استفاده می شد و مهمترین دلیل استفاده از آن، خوانایی آن بود. اما به این دلیل که تحریر خط ریحان روندی بسیار آهسته داشت و مدت زمان زیادی صرف نوشتن با این خط می شد به مرور از رونق افتاد.

د رادامه مطالب زیررا بخوانید:

1- کاغذ    2-خط محقق     3-مدادرنگی استدلر    4- مدادرنگی آرتیست  5- نکات مهم در خرید مدادرنگی   6-مدادرنگی  

همچنین ما را در آپارات دنبال کنید:

قسمت اول        قسمت دوم          قسمت سوم            قسمت چهارم              قسمت پنجم            قسمت ششم            قسمت هفتم