ترکیب بندی در طراحی

نسبت ها، مفاهیم و تعاریفی هستند که در بیشتر هنرهای تجسمی با رعایت آن ها به چشم نوازی اثر افزوده می شود. 

این چشم نوازی نسبی است، یعنی ممکن است در نظر همه چشم نواز محسوب نشود. دانستن این اصول و استفاده آگاهانه از آن ها می تواند به زیبایی بصری عکس کمک کند.

برای مثال: نسبت های طلایی در مستطیل، قانون دو سوم ها ،فضای منفی، تقارن نامتقارن و ... .

جای دادن منطقی عناصر تجسمی در فضای مورد نظر، در سطح دو بعدی یا سه بعدی ترکیب بندی یا کمپوزیسیون می گویند. ترکیب بندی تحت قواعد و اصول معین و محاسبات دقیق انجام می گردد و بین عناصر تصویری ارتباط، پیوند و روابط منطقی ایجاد می کند.

نظم و ترتیب دادن، برنامه ریزی کردن بین عناصر تصویری، منسجم نمودن قسمت ها با هم، ترکیب کردن و کنار هم قرار دادن آن ها، ساختار و سازماندهی عناصر تجسمی و هماهنگ کردن همه ی اجزا با هم، مفهوم ترکیب را مشخص می کند.

اصطلاح ترکیب در همه ی هنرها به خصوص هنرهای تجسمی بکار می رود مانند ترکیب موسیقی یا ترکیب نقوش هندسی و غیرهندسی، ترکیب شکل های انتزاعی ترکیب یک فیم سینمایی و به طور کلی ترکیب یک اثر هنری شکل ها نسبت به فضایی که اشغال می کنند جلوه های متفاوتی به خود می گیرند و در اثر نیروهای بصری ناشی از شکل و زمینه و زمینه مفهوم جداگانه بدست می آورند.

هر شکل ثابت، مثلا یک دایره در داخل مربع، مربع مستطیل، لوزی و حتی دایره جلوه های متغیر به خود می گیرد و خصوصیات تصویری آن متغیر است.

بدین ترتیب هر شکل و نقشی نسبت به فضا و شکل اطراف جلوه و معنای خاص پیدا می کند که ناشی از نیروهای بصری است در نتیجه هر واحد بصری موقعیت فضایی و جلوه و نمود خود را به واسطه روابط فعال و متقابل واحدهای تصویری پیرامون خود کسب می کند و نیروهای تصویری که از جهات مختلف، راست و چپ، بالا و پایین، جلو و عقب بر آن اثر می گذارند موقعیت فضایی انرا ایجاد می کنند علاوه بر آن رنگ با ارزش های تصویری خاص خود که دائما تحت تاثیر و دگرگونی شرایط فضایی و تابش نور می باشد، بافت نیز به صورت موثر در مشخص کردن موقعیت فضایی و کیفیات بصری عناصر تصویری موثر هستند.

ترکیب بندی با تشابه

اگر در ترکیبی شکل، اندازه، رنگ یا بافت فرم های واحد کمی تغییر کند این فرم ها دیگر قسمتی از یک ساختار تکرار محض نیستند، بلکه با تشابه بیشتر و به صورت آزادتری به یک دیگر مربوط می شود.

تشابه می تواند چگونگی استقرار فرم های واحد را نشان دهد. ترتیب استقرار مشابه فرم های واحد ممکن است به یک ساختار تکرار، شعاعی یا تغییر تدریجی شبیه شود.

ترکیب بندی با تمرکز

اجتماع فرم های واحد در نواحی خاصی از ترکیب( تمرکز) نامیده می شود. تمرکز حرکاتی موزون ایجاد می کند و اغلب یک مرکز توجه اصلی و تعدادی مرکز فرعی به وجود می آورد.

تمرکز پدیده های طبیعی را نیز تداعی می کند، مانند ابرهای زودگذر پاشیده شدن آب، ریزش برگ ها و مهاجرت پرندگان.

ترکیب در طراحی سنتی ایران

مقصود از ترکیب کنار هم چیدن عناصر و در مورد هنر نقش هایی است که در نهایت وحدت ایجاد کند. یگانگی، هدف شکل و محتوای ترکیب است. به هیچ وجه نمی توان نقش های آماده ( طراحی و رنگ شده ) را پهلوی هم چید و نام آن را طراحی گذاشت، اشتباهی که اغلب و اکنون بویژه طراحانی می کنند که به جای قلم از رایانه استفاده می کنند. در کار طراحی سنتی گذشته از اینکه نقش ها باید با هم سازگا و همجنس باشند، باید هر یک رنگ بندی مناسب خویش و در عین حال مناسب دیگر اجزا کنار خود و زمینه کار داشته باشند و مقصود از ترکیب همین است.

ترکیب وحدتی است که از کثرت پدید می آید و بنابرین طراح باید بسیار سنجیده و کار آزموده باشد و نه تنها ترکیب شکل ها( فرم ها) بلکه رنگ ها را خوب بشناسد و در کار خویش تضاد، ناسازگای، نقطه ضعف و امثال آن ها باقی نگذارد. 

در نظر گرفتن نه تنها تناسب متن و حاشیه، متن و اجزا درون آن بلکه ملاحظه اجزا مناسب متن و حاشیه از مهمترین عوامل موفقیت طرح و کمال آن است. باید توجه داشت که طراحی سنتی ایران، چنان که در مقدمه گفته شد، خود فرهنگ بالغی است که از طریق کوشش های نسل های فراوان و گاه بسیار هوشیار، دانشمند و هنرمند پدید آمده است.

بنابرین رعایت مبانی آن ناگزیر است. ترکیب نه تنها در طراحی سنتی، یعنی طرح کاشی، قالی، کارهای فلزی و چوبی اهمیت دارد، بلکه یکی از مهمترین کارکردهای آن در معماری سنتی ایران است که مشمول عمده قواعد طراحی سنتی است. نقشه کلات ها( چه به شکل دژ و چه به صورت روستا یا قلعه) و نیز نقشه باغ ها، کوشک ها و خانه ها و مسجدهای ایران تابع آن است. 

در ادامه بیشتر بخوانید:

1- عناصر بصری       2- اهنگ خط       3- تعریف طراحی      4- ژرف نمایی       5- ریتم در طراحی