خط

 در زندگی روزمره در طبیعت خط حضور چشمگیری دارد. به تعبیر دیگر ما به طور روزمره با خط و جلوه های گوناگون آن زندگی می کنیم. مفهوم خط در هنر مفهومی جذاب است.

در این زمینه می توانیم مثال های متفاوتی ذکر کرد. نقوش خطی روی لباس ها و روی فرش زیر پایمان ردیف صندلی ها در سالن امتحانات، خطوط آجرهای چیده شده و در امتداد هم دیوارها، سیم ها و تیرهای برق و تنه درختان در کنار خیابان ها، جویبارها که پیچ و تاب می خورد، شیارهای شخم درخشش برق و ارتباط خطی برخی از ستارگان در صورت های فلکی و گاه خطوطی که بچه ها برای بازی کردن به روی زمین می کشند و یا خط خطی هایی که بر سطوح مختلف به وجود می آورند.

همچنین خط نوشتاری، خطوطی که برای ترسیم نقشه یک ساختمان توسط استاد معمار کشیده می شود و سرانجام خطوطی که با ابعاد و به شیوه های گوناگون توسط یک هنرمند طراح ترسیم می شود.

تنوع مثال ها و نمونه ها به خودی خود نشان می دهد که منظور از خط تجسمی معنایی نسبی از خط است و آن نشان دادن یک حرکت ممتد و پیوسته و سطح یا در فضاست. 

بنابرین می تواند دو بعدی یا سه بعدی باشد. مثلا یک قطار در حال حرکت از فاصله ای دور به صورت یک خط ممتد دیده می شود. در حالی که وقتی با قطار مسافرت می کنیم و در داخل آن هستیم دیگر این برداشت بصری را نداریم. 

بنابرین در تعریف تجسمی خط عبارت است از حرکت یا شکل ممتد بصری خواه بدون ضخامت و به صورت دو بعدی و خواه با داشتن ضخامت و برجستگی یا فرورفتگی. مانند بخش هایی از یک نقش برجسته، حجم، خط و مرز پیرامون یک سطح، محل برخورد دو سطح یا دو زاویه مختلف مثل دیوار کلاس و سقف، مرز حاصل از تباین دو سطح با رنگ مختلف یا با تیرگی متفاوت و از حرکت مداد، قلم مو یا یک شی نوک تیز بر یک صفحه. 

جهت خط

خطوط تجسمی براساس جهت حرکت مداوم در یک مسیر کلی به چهار دسته اصلی تقسیم می شوند که عبارتند از:

الف- خطوط عمودی که در طبیعت به شکل تنه درختان، تیرهای برق و ساختمان های مرتفع دیده می شود. این نوع خط در یک اثر تجسمی ممکن است به مفهوم ایستادگی، مظهر مقاومت و استحکام باشد و یا صرفا رابطه ی مناسبی را از نظر بصری و زیبایی شناسی با سایر خطوط و اشکال یک ترکیب به وجود بیاورد.

ب- خطوط افقی که در طبیعت به صورت سطح زمین، خط افق، پهنه دریا، یا یک انسان خوابیده دیده می شود. این نوع خط در یک اثر تجسمی ممکن است برای نشان دادن آرامش، سکون و اعتدال باشد و یا صرفا رابطه ی مناسبی را از نظر بصری و زیبایی شناسی با سایر خطوط و عناصر یک ترکیب به نمایش می گذارد.

ج- خطوط مایل که معمولا در طبیعت به شکل کناره های کوه، خط، رعد در آسمان و سراشیبی دیده می شوند و در یک اثر تجسمی ممکن است برای نشان دادن تحرک، پویایی، خشونت و عدم سکون و ثبات اختیار شوند. یا این که رابطه ی مناسبی را از نظر بصری با سایر عناصر یک ترکیب ایجاد کنند. 

د- خطوط منحنی که معمولا در طبیعت به شکل تپه ماهور، انتشار امواج، پستی و بلندی زمین و حرکت بعضی از جانوران دیده می شوند و در یک اثر تجسمی ممکن است برای نمایش حرکت سیال و مداوم، ملایمت و ملاطفت به کار گرفته می شوند یا این که صرفا رابطه ی مناسبی را از نظر بصری با سایر خطوط و عناصر یک ترکیب ایجاد کنند.

حالت خط

چهار دسته اصلی خطوط که قبلا توضیح داده شدند، می توانند در مسیر حرکت خود دارای شرایط زیر باشند:

1- ضخیم یا نازک، قوی یا ضعیف، تیره یا روشن شوند.

2- به صورت خطوط باریک و یا ضخیم یکنواخت باشند.

3- می توانند در جهت مسیر اصلی خود به صورت بریده بریده و یا ممتد باشند.

4- می توانند در جهت مسیر اصلی خود به شکل زیگزاگ، شکسته و یا موجی در آیند.

5- می توانند به صورت منظم و یا نامنظم در مسیر اصلی حرکت خود تغییر جهت دهند.

کاربرد خط

خط عنصر اصلی طراحی است. ترسیم خطوط پیرامونی یک شکل می تواند تصویر اشیا را به نمایش بگذارد؛ تراکم و انبساط هاشورها حجم و سایه و روشن را نشان می دهد؛ با ضخیم یا نازک کردن خط در طراحی، قسمت های سایه دار مشخص می شوند و حالت خطوط جنسیت و بافت اشیا را از لحاظ نرمی، سختی و استحکام مشخص می کند. 

در آثار نقاشان طبیعت گرا که شکل های اشیا به دقت ترسیم می شوند، وجود خط به عنوان پایه ی اصلی طرح قابل مشاهده است؛ اگرچه ممکن است تیرگی و روشنی و یا رنگ ها جای خطوط را گرفته باشند. 

در آثار نقاشان امپرسیونیست خط فاقد صراحت است و از ثبات و پایداری برخوردار نیست. در آثار اکسپرسیونیستی خط با اغراق و صراحت بیشتری دیده می شود و همه ی انرژی بصری خود را به نمایش می گذارد. در اثار انتزاعی خطوط نمایشگر اشیا نیستند؛ اما نقش ان ها در ساختار بصری و هندسی آثار کاملا مشهود است.

در نقاشی ایرانی خط همواره جایگاهی پر اهمیت دارد و ضمن نمایش طرح و ترکیب اشکال و اجزای اثر، در ایجاد وحدت بصری و ارتباط میان عناصر ترکیب نقش تعیین کننده ای دارد.

خط همچنین در رشته های دیگر هنر تجسمی نقش متناسب خود را در شکل دهی به اثر بازی می کند. در هنر گرافیک استفاده از خط کاربردهای متنوعی را در طراحی نشانه، در طراحی و ساخت اعلان، تصویر سازی و صفحه آرایی دارد. 

همچنان که در طراحی لباس، نقشه کشی، طراحی صنعتی، مجسمه سازی و عکاسی نیز خط همواره پایه اصلی اجرا و ترکیب بندی اثر را به عهده دارد.

در ادامه بیشتر بخوانید:

1-سبک هیجان نمایی   2- پیشگامان اکسپرسیونیسم    3-مبانی هنرهای تجسمی     4-سبک رئالیسم    5-دانستنی های امپرسیونیسم