هنر خوشنویسی
در زندگی روزمره و در طبیعت، خط حضور چشمگیری دارد. به تعبیر دیگر ما به طور روزمره با خط و جلوه های گوناگون آن زندگی می کنیم. در این زمینه می توان مثال های متفاوتی ذکر کرد.
نقوش خطی روی لباس ها و روی فرش زیرپایمان، ردیف صندلی در سالن امتحانات، خطوط آجرهای چیده شده و در امتداد هم دیوارها، سیم ها و تیرهای برق و تنه درختان در کنار خیابان ها، جویباری که پیچ و تاب خوران جاریست، شیارهای شخم، درخشش برق و ارتباط خطی برخی از ستارگان در صورت های فلکی و گاه خطوطی که بچه ها برای بازی کردن به روی زمین می کشند و اب خط خطی هایی که بر سطوح مختلف به وجود می آورند. همچنین خط نوشتاری، خطوطی که برای ترسیم نقشه یک ساختمان توسط استاد معمار کشیده می شود و سرانجام خطوطی که با ابعاد و به شیوه های گوناگون توسط یک هنرمند طراح ترسیم می شود.
پیدایش خط که وسیله انقال پیام و مفاهیم است، پیشینه ای نزدیک به مبدا تاریخ بشر دارد. هنر خوشنویسی هم تحت تاثیر پدیده خط یوجود آمده است؛ جلوه تصورات مختلف انسان را در نگارش حروف و کلمات می بینیم. خطاطی یا خوشنویسی به معنی زیبانویسی یا رسم الخط حروف همراه با خلق زیبایی است. در بین هنرجویان ایرانی بیشتر به دنبال خوشنویسی تستعلیق و تعلیق هستند.
خطوط پرکاربرد ایران
در اوایل قرن چهارم سال 310 هجری قمری " ابن مثله بیضاوی شیرازی " خطوطی را به وجود آورد که به خطوط ششگانه یا اقلام سته معروف شدند که عبارتند از: محقق، ریحان، ثلث، نسخ، رقاع و توقیع.
وجه تمایز آن ها اختلاق در شکل حروف و کلمات و نسبت سطح و دور در هر کدام می باشد. همچنین او برای این خطوط قواعدی وضع کرد که به اصول دوازده گانه خوشنویسی معروفند و عبارتند از: ترکیب، کرسی، نسبت، ضعف، قوت، سطح، دور، صعود مجازی، نزول مجازی، اصول، صفا و شان است.
پیشینه هنر خوشنویسی و شاخه های مختلف آن به روزگار بسیار دور می رسد. در ایران انواع خط خوشنویسی وجود دارد که تعداد آنها بسیار است اما از بین این خطوط، خط های خوشنویسی تعلیق، نستعلیق، شکسته امروزه بیشتر از سایر خطوط کاربرد دارد.
1- خط کوفی
خط کوفی یکی از قدیمی ترین انواع خط خوشنویسی است که تا امروز نیز از آن استفاده می شود. در تعریف تخصصی این خط می توان گفت، خط کوفی خطی است که یک دانگ آن دور و پنج دانگ آن سطح است.
پیش از اسلام در حجاز، شکل هایی از خطوط در نگارش مورد استفاده قرار می گرفتند که پس از اسلام به حوزه های تحت نفوذ جهان اسلام راه پیدا کردند، دستخوش دگرگونی شدند و در نهایت هندسه کامل تری یافتند که هم اکنن به عنوان خط کوفی شناخته می شوند. با ورود اسلام به ایران خط کوفی، جانشین خط پهلوی و اوستایی شد. تا قرن سوم هجری و کمی بعد از آن برای نگارش مورد استفاده قرار می گرفت. اما از قرن پنجم به بعد از خط کوفی در کتیبه نگاری، صنعت پارچه و تزیینات ظروف به کار گرفته شد.
2- خط نسخ
خط نسخ برگفته از خط کوفی می باشد. " ابوعلی محمدبن علی فارسی" خط نسخ را با الهام از خط کوفی پدید آورد. در تعریف تخصصی این خط می توان گفت، خط نسخ، خطی است که دودانگ چهاردانگ سطح دارد و ارتفاع کلمات آن زیاد نیست و یک کرسی دارد. این خط به دلیل آسانی در خواندن و نوشتن به تدریج جای خط کوفی را در نگارش گرفت. با اینکه نزدیک به هزار سال از پیدایش خط نسخ می گذرد. اما همچنان این خط جایگاه خاص خود را دارد و هیچ خطی به اندازه این خط در نگارش ویژه قرآن کریم مورد استفاده قرار نگرفته است.
3- خط ثلث
این خط به خط نسخ شباهت زیادی دارد. با این تفاوت که کلمات، ارتفاع و پیچ و تاب بیشتری دارند و ممکن است چند کرسی نوشته شوند. خالق این خط نیز " ابوعلی محمد بن علی فارسی" است که در کنار خط نسخ و ثلث پدید آونده خط های محقق، ریحان، رقاع و توقیع نیز می باشد.
در تعریف تخصصی این خط می توان گفت که دو دانگ دور و چهار دانگ سطح دارد . یعنی دو بخش آن دور و چهار بخش آن سطح است. خط ثلث در خلق تابلوهای هنری فکتیبه نگاری آبات و احادیث و تزیین در معماری و بناها بسیار کاربرد دارد.
4- خط محقق
محقق یکی دیگر از انواع خط خوشنویسی است که کلمات بزرگ و فاصله های منظم، ساده و یکدست دارد. از این خط برای نگارش قرآن کریم، کتابت متون ارزشمند، خلق آثار هنری، کتیبه ها استفاده می شود. در تعریف تخصصی خط محقق می توان گفت خطی است که یک دانگ و نیم دو و چهار دانگ سطح دارد.
5- خط تعلیق
تعلیق یک خط خوشنویسی فارسی و ایرانی است که در اواسط قرن هفتم از تلفیق دو خط توقیع و رقاع و سایر خطوط ایرانی پیش از اسلام برگرفته شده است. خط تعلیق یکی از انواع خط کاملا ایرانی است چرا که در نگارش آن علامت های فتحه، کسره و ضمه به کار نمی رود.
کلمات و اجزای حروف در خط تعلیق متصل به هم و تودرتو است، واژه ها و حروف در این نوع خوشنویسی یکنواخت نیستند، گاهی درشت و گاهی ریز نگارش می شوند. در تعریف تخصصی این خط می توان گفت که تعلیق دارای دوایر زیاد و حروف مدور است، ضمن آنکه قابلیت بسیاری در ارائه ترکیب های متنوع و گوناگون دارد.
در تعلیق نویسی علاوه بر این که حروف جدا از هم را متصل بهم می نویسند، گاهی در اثر تندنویسی چندین کلمه را به دنبال هم و پیوسته نگارش می کنند که به ان شکسته تعلیق می گویند. خط تعلیق بیشتر به عنوان خط تحریری و نوشتن نامه ها و فرمان های حکومتی کاربرد داشته است که با گذشت صدسال تعلیق از رونق افتاد و به دنبال آن خط نستعلیق و نستعلیق شکسته رواج یافتند.
6- خط نستعلیق
نستعلیق یکی از شیوه های خوشنویسی فارسی است که بعد از خط تعلیق رواج یافت و به دومین خط خوشنویسی ایرانیان تبدیل گشت. علت پیدایش این خط را می توان نیاز به تندنویسی و راحت نویسی در امور منشی گری و پیش از آن ذوق و نبوغ و خلاقیت هنرمندان ایرانی دانست. از اوایل قرن نهم هجری به بعد، بیشترین نگارش کتاب های ایرانیان در قالب خط نستعلیق بوده است. بیشترین کاربرد این خط را می توان در نگارش کتاب های عادی، ادبیف اشعار و متون غیرمذهبی مشاهده نمود.
علاوه بر این کتیبه های بسیاری به خط نستعلیق موجود است که زبان فارسی و موضوعی غیرمذهبی دارند. با این حال نستعلیق هیچوقت جایگزین ثلث و کافی در کتیبه نویسی نشد.
در ادامه بیشتر بدانید: